Peter Verpoorten, een advocaat die even gespecialiseerd als geëngageerd is in de strijd voor een lotsverbetering van geïnterneerden, trok ook met dit dossier naar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Zijn klacht komt er op neer dat zijn cliënt niet op zijn plaats zit in de gevangenis omdat hij daar geen gepaste behandeling krijgt.
En die redenering wordt gevolgd door het Europees Hof. Meer dan negen jaar verblijft W.D. in de psychiatrische afdeling van de gevangenis in Merksplas zonder enige vorm van behandeling en zonder enig perspectief op heropname in de samenleving. Dat is voor het Hof een schending van artikel 3 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, een verbod op onmenselijke behandeling. Het was niet de eerste keer dat België hiervoor veroordeeld werd.
België is in totaal al 25 keer veroordeeld voor de wijze waarop geïnterneerden in de gevangenis (niet) behandeld worden. Dat waren in eerste instantie allemaal individuele veroordelingen waarbij het Hof een schadevergoeding toekende aan de geïnterneerde. In het geval van W.D. was dat 16.000 euro.
Pilootarrest
Maar het arrest W.D. ging verder dan zijn zuiver individueel dossier. In 2004 besliste het Europees Hof om ook zogenaamde pilootarresten uit te spreken (al blijven die echt wel de uitzondering). In een pilootarrest wordt aan het veroordeelde land uitgelegd hoe een bepaald structureel probleem in het land moet worden aangepakt.
België genoot de twijfelachtige eer op 6 september 2016 zo’n pilootarrest te krijgen in de zaak W.D. “Dat mag gerust omschreven worden als een historische blaam,” zo schreef hoogleraar strafrecht Joachim Meese.
De bedoeling van een pilootarrest is dus dat landen de veroordelingen niet blijven opstapelen maar wel het probleem bij de wortel aanpakken en, zo mogelijk, voor eens en voor altijd oplossen.
In België was het besef er natuurlijk al wel langer dat er iets ten gronde moest veranderen. En het moet gezegd worden, de jongste jaren is er een indrukwekkend aantal maatregelen genomen. Het resultaat daarvan is o.a. een aanzienlijke daling van het aantal geïnterneerden in de gevangenis.
Het resulteerde o.a. in een meerjarenplan en een masterplan internering, gedragen door minister van Justitie Koen Geens (CD&V) en minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD).
Er kwam een nieuwe interneringswet (2016) en daarmee verhoogde de drempel om iemand te kunnen interneren, werden de rechten van geïnterneerden versterkt en werd er ingezet op de kwaliteit van de psychiatrische expertises (o.a. door een betere vergoeding van psychiaters).
Of die nieuwe interneringswet ook leidde tot minder interneringen, is niet duidelijk. Merkwaardig genoeg zijn daarover geen betrouwbare cijfers beschikbaar.
Er zijn in Vlaanderen ondertussen twee FPC’s (Forensisch Psychiatrisch Centrum), in Gent (met plaats voor 264 mensen) en in Antwerpen (met plaats voor 182 mensen). En er staan er gepland in Paifve (met plaats voor 250 mensen) en Waver (ook voor 250 mensen). Als die twee plaatsen effectief geopend zijn (de opening is gepland voor 2023), betekent dat dat er in Wallonië 500 geïnterneerden uit de gevangenis verdwijnen richting psychiatrie.
Naast het meerjarenplan is er ook nog het masterplan internering. En ook dat laatste heeft geleid tot een gevoelige uitbreiding van het aantal plaatsen voor geïnterneerden. Welgeteld 282 psychiatrische bedden kwamen er tot nu toe nationaal bij.
Als alle plannen effectief gerealiseerd zijn, zullen er in totaal ruim 1.000 plaatsen aan geïnterneerden kunnen aangeboden worden buiten de gevangenis.
Alle geïnterneerden uit de gevangenis?
Op termijn wil men alle geïnterneerden weg uit de gevangenis of op zijn minst tot een strikt minimum beperken. Wellicht zullen er altijd een beperkt aantal geïnterneerden in de gevangenis blijven zitten. Het gaat dan om mensen die kort na de feiten geïnterneerd worden en in afwachting van hun plaatsing daar verblijven.
Het Europees Hof maakt daar ook geen bezwaar tegen. Het Europees Hof veroordeelde ons land omdat ze geïnterneerden opsluit voor een onredelijke termijn en zonder aangepaste zorg.
Dat laatste is niet onbelangrijk want internering is niet alleen maar een kwantitatief probleem. Idealiter moet iedereen in het zorgcircuit samenwerken zodat de doorstroming zo vlot mogelijk verloopt en geïnterneerden niet enkel verplaatst worden.
Hoe dan ook, de doorstroming van geïnterneerden naar de forensische psychiatrie of het zorgcircuit verloopt hier en nu nog moeizaam. Dat blijkt ook uit de rapportage van het FPC Gent bijvoorbeeld. De mensen blijven daar langer zitten dan verwacht. Dat heeft te maken met capaciteitsproblemen en met het soms bijzonder moeilijke profiel van sommige geïnterneerden. In een aantal gevallen hebben we te maken met maatschappelijk gevaarlijke mensen, niet altijd even gemotiveerd om iets te veranderen aan hun situatie of mensen waarbij de aangeboden behandeling niet aanslaat.
Wat nu?
Vandaag, 6 december, verstrijkt de termijn van twee jaar die België kreeg om orde op zaken te stellen. En dat betekent ook dat alle andere dossiers die in afwachting van dit pilootarrest werden opgeschort, terug geactiveerd zullen worden.
In het kantoor van advocaat Peter Verpoorten alleen al zijn dat er welgeteld 68, zo deelt hij mee. Hij kreeg inmiddels van het Europees Hof de vraag om een update te maken van die dossiers. Drie geïnterneerden zijn inmiddels overleden, resten nog 65 dossiers al is het correcter te spreken over 65 mensen die nog in de gevangenis zitten.
Het comité van ministers van de Raad van Europa maakte in september van dit jaar opnieuw een evaluatie en daaruit blijkt een (voorzichtig) optimisme.
Het valt af te wachten hoe het Europees Hof zich in nieuwe dossiers zal uitspreken maar de verwachting is wel dat de magistraten in Straatsburg ook gezien hebben dat er in België enorm veel veranderd is.
Bron: VRT NWS: https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/12/05/_historische-blaam-rechtgezet/