Mijn ervaringen met een gevangenis, die ik in het kader van Kaffee Detinee heb mogen bezoeken. Kaffee Detinee is een initiatief dat aan geïnteresseerde burgers de mogelijkheid biedt om de gevangenis en haar bewoners te leren kennen.
Inderdaad, het thema ‘gevangenis en de mens die in de gevangenis zit’ boeit me enorm; vooral omdat ik er nooit mee in contact kwam en er daarom zo weinig vanaf wist. De feiten waarover je in de krant leest of op tv ziet, zijn ver van mijn bed en eigen ervaringen geven mij een realistischer beeld van de werkelijkheid. Wat mij van in het begin opviel, was het verschil tussen buiten en binnen. Eenmaal binnen, kun je niet meer naar buiten. Het besef dat men de gedetineerden hun vrijheid ontnomen heeft en dat ze niet meer naar buiten kunnen, kon ik zelf intens ervaren. Daarenboven maken de veiligheidsmaatregelen en de controle die je ondergaat het verschil tussen binnen en buiten nog sterker voelbaar. Een avond van het programma van Kaffee Detinee vond plaats binnen de muren. Het betreft een mannengevangenis waar vooral gedetineerden een straf voor levensdelicten uitzitten. We kregen hier het gebouw te zien dat in stervorm gebouwd is. Alle gangen komen uit op een centraal punt (het brein). Het viel me op dat de sfeer hier vrij ontspannen was en dat de cellen ook niet overbevolkt waren. De instelling heeft ook zogenaamde ‘open afdelingen’ waar de cellen tijdens bepaalde uren openblijven en waar de gedetineerden in hun afdeling vrij kunnen bewegen. Er zijn isolatiecellen (niet echt een verwennerij) en de ‘leeuwenkooi’ voor de privéwandeling buiten. We bezochten ook de ruimte voor intiem bezoek; intiem bezoek is toegestaan voor gedetineerden die een partner hebben. Zo een bezoek moet op voorhand aangevraagd worden en is beperkt in tijd. Ook bestaan er een aanbod van cursussen, mogelijkheid tot bijscholing, een bibliotheek en een winkeltje. Dit laatste wordt opengehouden door een trotse , humorvolle gedetineerde. Iedereen die geld heeft, kan daar de meest elementaire dingen zoals toiletartikelen. kookgerief, sigaretten enz. kopen. En ja, een vogelkooitje ook, want een vogel is toegelaten! Eveneens is er een toneelgroep. Er wordt dus echt wel geprobeerd om toch nog zin te geven aan het gevangenisleven en om de sociale vaardigheden door deze activiteiten te stimuleren. Soms hoor je mensen zeggen dat de gevangenissen als hotels zijn en dat ze alle luxe hebben. Dat heb ik zeker zo niet ervaren. Gedetineerden die geluk hebben, kunnen werken. Er zijn weinig jobs voorhanden; het aanbod is kleiner dan de vraag en het uurloon is echt minimaal. Indien iemand geen job heeft, dan heeft hij geen geld om bijvoorbeeld de nodige toiletartikelen te kopen (tenzij de familie geld geeft). Niet iedereen kan daar op rekenen. TV is betalend. Er bestaan dus ook daar grote sociale verschillen. Sommige gedetineerden hebben ook nog hoge schulden (deel van hun straf) en zien niet hoe zij die kunnen afbetalen. Als zij vrijkomen, is dat al onmiddellijk een onmogelijke uitdaging om aan te voldoen. Hoe onderdak vinden als je geen baan hebt? En als je een baan aan een minimumloon hebt, hoe moet je dan al die schulden afbetalen? Wat voor zin heeft het om iets onmogelijks te vragen en daardoor een situatie te creëren die de gevangene in een positie brengt waar hij alles weer kan riskeren omdat hij niets te verliezen heeft? Dit lijkt me een vicieuze cirkel die doorbroken moet worden. Het gesprek met de gedetineerden was voor mij weer het hoogtepunt van de avond. Gevangenisbewa- kers namen ook deel aan het gesprek. De stemming tussen gedetineerden en de bewakers was respectvol. Het leven van de bewaker en het leven van de gedetineerde beïnvloeden elkaar; ieder kan van de ander zijn leven een hel maken. Wederzijds respect en begrip kunnen dit vermijden. Tijdens het gesprek werd ik er steeds meer van overtuigd dat het zinloos is om iemand alle kansen weg te nemen, en daardoor ook de toekomst weg te nemen. Wie wordt daar nu beter van? Als je alles van iemand afneemt, heeft die persoon niets meer te verliezen en daardoor wordt hij luist iemand die gevaarlijk kan worden. Wat gebeurt er als de slaagkansen nul zijn? Wie is er nu de dader en wie het slachtoffer? Wordt men een beter mens als je geen kans van slagen krijgt? Wat is de bedoeling van straffen? Dat waren allemaal vragen die bij me opkwamen. Echte psychologische begeleiding leek me niet voldoende aanwezig. Ik werd ook ernstige bedenkingen gewaar over het verloop van hun rechtszaak, het rechtssysteem, de uispraak, de kwaliteit van de verdediging waar zoveel van afhangt. Bestaat er eigenlijk rechtvaardigheid? De gedetineerden wisten 3waarvoor ze zaten en begrepen dat; er bestond echter een grote onzekerheid over het verloop van hun straf, het tijdstip van vrijlating en het verkrijgen van werk, weinig of geen toekomstperspectieven. Dit alles vertegenwoordigde een zware belasting voor hen. Na het gesprek hadden de gedetineerden nog een verrassing voor ons: ze hadden een lied gemaakt en ingeoefend. Dat hebben ze dan voor ons gezongen, zelfs met muzikale begeleiding. Het was echt een succes! Men voelde duidelijk dat dit een opbouwend effect op hen had; voor ons was het een mooi en aandoenlijk geschenk. We kregen ook nog een applaus van de gedetineerden als dank, omdat we naar de gevangenis gekomen waren om met hen te praten! Ze vonden dat blijkbaar heel fijn. Daarna gingen ze weer naar hun cel en degenen die “steeds voorbeeldig geleefd hebben” worden getrakteerd op heerlijke broodjes. Het verschil tussen hun en onze levens is weer duidelijk. Kaffe Detinee was een hele boeiende reis in een wereld die ik niet kende. Deze avonden dragen er zeker toe bij om de gevangenen te leren kennen, ze zien dat het mensen zijn en om vele (voor)oordelen die er kunnen zijn los te laten. Deze avonden representeren een voorbeeld van meer menselijkheid in onze maatschappij, van meer begrip en wil om ondersteuning te geven waar het nodig is. Dat kan ertoe bijdragen om steeds minder mensen in de gevangenis terecht te laten komen. Want, wat is dat toch voor een maatschappij waarin de gevangenisstraf het enige hulpmiddel is om een misdadiger te helpen een beter mens te worden? Het lijkt me eerder een blijk van onmacht en frustratie, dan een teken van wijsheid. Er zijn natuurlijk mensen die alleen nog opgesloten kunnen worden omdat ze zodanig gevaarlijk geworden zijn dat het niet anders kan ter wille van de maatschappij en henzelf te beschermen. Maar dat is zeker niet het grootste deel. En daarom, de binnen- en buitenwereld die elkaar ontmoeten en daardoor elkaar kennen en respecteren, daardoor de ‘waanbeelden’ vervangen door de realiteit; dat is al een enorme stap in de gewenste richting. ‘k Ben heel dankbaar voor dit project, doe zo voort… M.