Marc Dutroux weigert zijn haar nog te laten knippen: vijftien euro voor de gevangeniskapper vindt hij te veel. Maar geld verdienen achter de tralies kan voor de meeste gevangenen, al was het maar om het op precies dezelfde plek weer uit te geven aan snoep, sigaretten of dvd's. ‘Op dit moment is de serie “Clan” nogal in trek.'
Gemiddeld tussen de honderd en tweehonderd euro per maand, en tijdens een uitzonderlijke topmaand maximaal vierhonderd euro. Van werken in de gevangenis wordt een mens niet rijk, al zijn de mogelijkheden om er geld te spenderen bijna even talrijk als in de buitenwereld.
‘Televisie', komt overal terug wanneer wordt gevraagd naar de uitgaven van gevangenen. Naast eventuele activiteiten, de krant lezen en praten over hun dossier, is tv kijken het belangrijkste tijdverdrijf. Maar behalve ondergoed of sportschoenen mogen gedetineerden niets van buitenaf binnen (laten) brengen. Dus moeten ze meestal hun tv in de gevangenis huren. ‘Dat kost ongeveer 25 euro per maand', zegt Laurent Sempot, de woordvoerder van het gevangeniswezen.
In de gevangenis Leuven Hulp is een televisie met vier kanalen (Een Engels- en Franstalig, één en Canvas) gratis.
Directeur Paul Dauwe: ‘Als de gedetineerden alle posten willen ontvangen die gewoon via de kabel binnenkomen, moeten ze per week 4,5 euro betalen. De meesten die het kunnen betalen, doen dat. Een dvd-speler kunnen ze huren voor anderhalve euro per week. Dat lijken kleine bedragen, maar als je dat vermenigvuldigt met het aantal gedetineerden over een heel jaar, kom je toch tot een redelijke som. Tachtig procent van de mensen die hier zitten, gaan ook twee keer per week naar de bibliotheek, waar er een ruim aanbod is. Boeken blijven populair, maar cd's en dvd's zijn nog veel populairder. Op dit moment is de VTM-serie Clan nogal in trek.'
De verzoeken van de gevangenen zijn soms exclusief – zo is het voor de gevangenis van het Kempense Merksplas in de platenwinkel altijd zoeken naar Maghrebijnse of Russische muziek – maar volgens Leuvens directeur Dauwe sijpelen de hypes van buiten even goed binnen.
‘De wereld loopt hier gewoon op verschillende vlakken door. Maar op een gereglementeerde, beperktere manier. Alles wordt gecontroleerd en het mag niet te belastend zijn voor het personeel.'
Een hype die de gedetineerden wel hebben moeten missen, is de spelletjesconsole PlayStation 3. Ze kunnen daarmee op internetsites, maar dat is verboden, dus zijn ze in Leuven Hulp moeten stoppen bij de PlayStation 2. ‘Een pak gevangenen heeft dat toestel gehad, maar het is ondertussen bijna een collector's item ', zegt directeur Dauwe. ‘Op de interne markt is het een duur object geworden. Via ruilhandel wordt het wel nog verspreid.'
Zoals de Colruyt
Gameconsoles zijn allicht de meest luxueuze toestellen die ‘intra muros' circuleren. Gewoonlijk gaat het geld van de gedetineerden naar meer banale zaken zoals een waterkoker of koffiezetapparaat. En vooral: voeding.
Naast de drie ‘gratis' maaltijden per dag, bestaan er in elke gevangenis ‘kantinelijsten' met allerlei producten. In sommige instellingen is er een halal-lijst. De gedetineerden kruisen aan wat ze willen, waarna een van de personeelsleden van de gevangenis de inkopen gaat doen of de stock aanspreekt.
De keuze op zo'n lijst lijkt enorm en opvallend gevarieerd (zie inzet) : vers fruit en groenten, snoep, sigaretten, tandpasta, chips, charcuterie, drank, postzegels...
Maar in tegenstelling tot het inkomen van de gevangenen verschillen de prijzen van de producten niet van die in de buitenwereld.
Sempot: ‘Ze zijn te vergelijken met die van de Colruyt, en er wordt een beetje winst op gemaakt. Die gaat dan terug naar een algemeen steunfonds dat onder meer is bedoeld voor gevangenen die geen inkomen hebben en geen financiële hulp krijgen van vrienden of familie buiten de gevangenis.'
Rijexamen
Dat steunfonds komt van pas. Gedetineerden die financieel geïsoleerd leven, zijn er te over. Van de PlayStation over tandpasta tot een pakje Marlboro: voor sommigen is het krabben om naast het vakje op de kantinelijst een kruisje te kunnen zetten.
Volgens het gevangeniswezen zijn er van de bijna elfduizend gevangenen maximaal vijfduizend aan het werk of ze volgen een betaalde opleiding.
‘Om te stimuleren dat ze iets leren waar ze na hun vrijlating iets mee zijn in plaats van laaggeschoold werk te blijven doen, krijgen ze een vergoeding als ze een opleiding volgen', zegt de woordvoerder van het gevangeniswezen. ‘Dat gaat van leren lezen en schrijven tot echte beroepsopleidingen: schilder, kok, loodgieter. Sommigen behalen hun theoretisch rijbewijs tussen de gevangenismuren. Een praktisch ligt wat moeilijker.'
De vergoeding per uur ligt bij opleidingen rond de zestig cent. Wie werkt, verdient meer.
Dauwe: ‘Eenvoudig werk in de keuken betaalt tachtig cent per uur, wie opklimt kan iets meer dan een euro verdienen.'
Naast werk in de keuken kunnen gedetineerden worden betaald voor alles wat ze voor de gevangenis uitvoeren: de instelling van Gent is bijvoorbeeld helemaal herschilderd door de bewoners, of gevangenen rijden het gras af, herstellen toiletten, helpen bij de schoonmaak...
Het best betaalde werk komt van privé-bedrijven, die eenvoudig werk door de goedkope gevangenen laten uitvoeren. In de gevangenis van Oudenaarde worden momenteel bijenkorven en filters voor dampkappen gemaakt. ‘In het verleden staken de bewoners van de Brugse instelling meubels in elkaar voor de vakantiedomeinen van Center Parcs', zegt Luc Neirynck van de christelijke cipiersvakbond.
Slachtoffers vergoeden
De meeste van hun schaarse inkomsten gaan naar de kantinelijst, maar waar iedereen in het gevangeniswezen op wijst is dat sommige gedetineerden met een deel ervan hun slachtoffers vergoeden. ‘Soms gaat het om maar vijftien euro per maand, maar die moeite heeft wel zijn symbolische waarde', zegt Sempot. ‘Ze erkennen toch dat ze iemand leed hebben toegebracht. Een aantal gedetineerden stuurt ook geld op naar familie.'
Als er na de kantinelijst en de stortingen naar buiten nog wat overblijft, kunnen gevangenen ermee naar de kapper gaan. In Leuven Hulp kost die twaalf euro. Toch bijna evenveel als drie pakjes sigaretten, op de zwarte gevangenismarkt met gsm's, oplaadkaarten en legio verdovende middelen een aardige start.
‘Die zwarte economie maakt ook deel uit van de gevangenis', zegt Dauwe. ‘Dat is problematisch, maar niet uit te roeien.'
Bron: De Standaard