Eind oktober in de gevangenis Leuven – Centraal, helpen bij schermutselingen tussen cipiers en gedetineerden andere gedetineerden de bewakers.
Strafinrichting
Op woensdag 18 november werd een gevangene op brutale wijze gewekt uit zijn slaap. Dat gebeurde omstreeks 6 uur in de morgen. Hij ging beneden aan het bureau van de kwartierchef om zijn beklag te doen over de wijze waarop hij gewekt werd. Daarop zakte hij plotseling in elkaar.
Tien jaar geleden kwijnden gestoorde delinquenten zonder hulp of behandeling weg in de Belgische gevangenissen, een wantoestand waarvoor België dan ook meermaals werd veroordeeld. Justitie probeert daar inmiddels wel iets aan te doen, maar voor veel geïnterneerden blijft het zinloze wachten voortduren bij gebrek aan middelen en besluiten.
Commissies ter Bescherming van de Maatschappij (CBM). Vlaanderen telt 4 Commissies ter Bescherming van de Maatschappij (CBM). Zodra een rechtbank of de raadkamer oordeelt dat iemand ontoerekeningsvatbaar is en dus geïnterneerd moet worden, valt die persoon onder de CBM.
Gijzeling Leuven-Centraal: veiligheid of andersheid?
"In de gevangenis van Leuven zijn op 29 oktober bij een gijzeling 1 dode en 5 gewonden gevallen. Twee zijn er erg aan toe. Het incident begon donderdagavond toen 2 gedetineerden met een stok en een steekwapen cipiers en andere gevangenen aanvielen. De daders gijzelden een gedetineerde en sloten zich op. Een speciale politie-eenheid kwam tussenbeide. Een van de daders kwam om. De andere dader bleef ongedeerd en is opgepakt. Bij de gijzeling raakten 2 cipiers en 3 gedetineerden gewond. Eén cipier en één gedetineerde zijn er erg aan toe”.
Het domein van de sociale zekerheid is het schoolvoorbeeld van de uitsluiting van gedetineerden uit de samenleving.
Het zou zelfs hier te ver leiden in detail in te gaan op de voor gedetineerden toepasselijke regelingen binnen de verschillende sectoren van de sociale zekerheid doch kan gesteld worden dat “.. de gedetineerde, in verregaande mate onttrokken is aan het sociale zekerheidsstelsel dat één van de grondslagen uitmaakt van de sociale rechtsstaat” (zoals vastgelegd in het eindverslag commissie ‘basiswet gedetineerden’ van Justitie).
Het overkomt niet alleen jezelf!
Zowel voor de gedetineerde als voor zijn nabestaanden zorgt de opsluiting voor heel wat emoties op rationeel vlak. De partner is weg, de vader of moeder van de kinderen is opgesloten, ouders zien hun zoon of dochter in de gevangenis verdwijnen… dat laat natuurlijk zijn sporen na. De gedetineerde wordt losgerukt uit alle sociale levensruimten die hem een gevoel van eigenwaarde gaven. Elke rol die hij daarin vervulde wordt nu van hem afgenomen. Hij is niet langer, of allerzins niet meer op dezelfde manier, echtgenoot, vader, kostwinner, collega, buurman, kameraad, ….
In de psychiatrie zijn de meningen verdeeld over de term psychopaat en antisociale persoonlijkheid (asp).
Uitgaande van het psychopathieconcept opgesteld door Cleckly in 1941, ontwikkelde de Canadees Robert Hare ten behoeve van de meting ervan psychopathy checklist (pcl, Hare 1980) en later een herziene versie van deze psychopatic checklist-revised (pcl-r, Hare, 1991)
Politici roepen steeds meer om strengere straffen voor jeugdige criminelen . Het is de taak van de jeugdrechter om die roep af te wegen tegen de noodzaak om boefjes voor te bereiden op hun onvermijdelijke terugkeer in de maatschappij . Heropvoeden in een gesloten instelling is dan ook een contradiction in terminis.
Er bestaat een brede waaier aan opvoedkundige maatregelen die de jeugdrechter kan opleggen . Ze worden door de Vlaamse gemeenschap en een groot aantal private instellingen gerealiseerd . Er zijn diverse projecten lopende betreffende dit onderwerp.
Administratieve Sancties ( GAS) het lik-op-stuk maatregel van de stad Antwerpen waarbij de jeugdrechtbank niet tussenbeide komt . Bedoeld voor jongeren vanaf zestien jaar die overlast plegen . Als ze door de politie worden geverbaliseerd legt een ambtenaar een alternatieve straf op : een verontschuldigingsbrief , park reinigen , enzovoort . Voeren ze die maatregel goed uit dan worden het pv en de boete kwijtgescholden . Er wordt geloofd in zulke kleine , snelle ingrepen , die het besef van normen en waarden op straat herstellen .
Alternatieve maatregelen zijn bedoeld voor plegers van diefstallen , gewelddelicten , drugshandel, vandalisme , enzovoort om ze tot inzicht in de aangebrachte schade te brengen . De meeste jongeren hebben voor het eerst een als misdrijf omschreven feit gepleegd . Er bestaan vier vormen van alternatieve maatregelen : dienstverlening aan de maatschappij , een vorming ( bijvoorbeeld in agressiebeheersing ), herstelbemiddeling( waarbij de dader met het slachtoffer geconfronteerd en ze tot een akkoord moeten komen tot herstel van de geleden fysieke en morele schade ) en herstelgericht groepsoverleg, waarbij ook bijvoorbeeld school of sportclub wordt betrokken . De vzw's Elegast en ADAM voeren de alternatieve maatregelen uit in Antwerpen . Een gemiddeld succes , maar over recidive achteraf is weinig bekend . Een gelukte alternatieve maatregel betekent niet dat de problemen van de jongere in kwestie opgelost zijn . De meerderheid van de jongeren groeit immers op in weinig benijdenswaardige omstandigheden . Werken aan heropvoeding betekent dan ook dat aan de hele context waarin jongeren opgroeien , moet worden gewerkt . Heropvoeden in een gesloten instelling is een contradiction in terminis en kan alleen in direct contact met school , familie , sociale omgeving . Soms is het inderdaad noodzakelijk een jongere tijdelijk uit de samenleving te verwijderen , maar dat moet gepaard gaan met gepaste begeleiding . Want vroeg of laat keert de jongere terug naar de maatschappij .
Een oriëntatiecentrum is bedoeld voor opvang , observatie en oriëntatie gedurende twee maanden van minderjarigen in gevaarsituaties , met opvoedingsproblemen of die strafbare feiten pleegden . Vooral in de oudste leefgroep van adolescenten (15-18 jaar ) zitten veel jongeren die een strafbaar feit pleegden . Opname is verplicht als de jeugdrechter daartoe beslist. Dat gebeurt bij acute en ernstige feiten .
Er bestaat een ander proefproject voor jongens van 12 tot 18 jaar uit het gerechtelijk arrondissement Antwerpen , die een zwaar misdrijf hebben gepleegd of recidiveren . Een derde van hen komt uit een gesloten instelling , twee derde is door de jeugdrechter rechtstreeks in een centrum geplaatst . Bedoeling is om dicht bij huis te reageren op het misdrijf . De jongeren worden daartoe zes maanden heel intensief begeleid , de eerste maand in een streng intern regime , daarna een maand reïntegratie op school , werk of het gezin waarbij de jongere wel in het centrum verblijft . Ten slotte 4 maanden intensieve begeleiding aan huis . Wie niet wil meewerken wordt meestal teruggestuurd naar een gemeenschapsinstelling . Voor een aantal jongeren zijn opvoedkundige maatregelen niet werkzaam en is een jeugdgevangenis allicht de enige oplossing .
Een ander project is bedoeld voor meisjes vanaf 13 jaar , residentieel en gezinsbegeleiding . Specifiek voor meisjes is dat er zeer weinig zuivere delinquenten tussen zitten . Drie vierde van het cliënteel is slachtoffer van een problematische opvoedingssituatie .Bij jongens is die verhouding omgekeerd . Meisjes die wel misdrijven plegen , meestal in mededaderschap , doen dat meestal ook als gevolg van een kluwen van andere problemen : misbruik , prostitutie, psychiatrische problemen . Over het algemeen zwaar getraumatiseerde meisjes die van alles hebben meegemaakt . De begeleiding van die meisjes is zeer moeilijk , zeker als ze zelf hulp weigeren . Er is geen instelling waar minderjarigen onder dwang kunnen afkicken of psychiatrisch begeleid worden . Bij gebrek daaraan beroept de jeugdrechter zich dan maar op de drogreden van een misdrijf , vaak drugsgebruik in aanwezigheid van minderjarigen , om het meisje voor haar eigen veiligheid toch maar op te sluiten in Beernem . Waar ze eigenlijk niet thuishoort en ook niet echt geholpen kan worden .
De Vlaamse gemeenschapsinstellingen beschikt over 222 opvangplaatsen in Mol , Ruislede en Beernem ( voor meisjes ). Ze zijn bedoeld voor de gedwongen opvang , oriëntatie en begeleiding van personen tot de leeftijd van 20 jaar die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd en van de minderjarigen die zich in een problematische opvoedingssituatie bevinden . Naargelang de rest van de feiten en het gevaar voor zichzelf of voor de maatschappij worden de minderjarigen in een gesloten of open regime geplaatst . Jeugdrechters klagen al jaren dat de gemeenschapsinstellingen altijd vol zitten . De Vlaamse overheid kon ons geen recente cijfers geven over het aantal jongeren dat geweigerd wordt wegens plaatsgebrek .
Federaal centrum Everberg voor 14- tot 18 jarige jongeren die verdacht worden van een als misdrijf omschreven feit waar een volwassenen meer dan vijf jaar gevangenisstraf voor zou krijgen en voor wie in de gesloten instellingen van de Vlaamse of Franstalige Gemeenschap geen plaats is . Het centrum is met andere woorden een tijdelijke oplossing voor het plaatsgebrek in de bestaande instellingen en kent het technische beveiligingsniveau van een gevangenis , maar heeft een dagelijks regime dat vergelijkbaar is met jeugdinstellingen . Daarbij vervult het centrum ook een oriëntatie -opdracht: wie zijn de jongeren en hoe functioneren ze?
Wat wél bekend is uit bestaand onderzoek , is dat het louter opsluiten in een gevangenis in geen geval werkt .
Veel gevangenen komen uit sociaal zwakkere milieus en velen hebben bovendien een lage scholingsgraad , weinig tewerkstellingskansen en een tekort aan vaardigheden en mogelijkheden om zich in de hedendaagse samenleving staande te houden . Zijn armen echt meer crimineel of zij er andere redenen voor de link tussen armoede en detentie ? Armoede is geen excuus om de wetten van dit land te overtreden en andere burgers onecht aan te doen. Maar als het leven een voortdurend 'overleven"is en de welvaart van de samenleving steeds aan je voorbij gaat, kan het heel verleidelijk worden , je toevlucht in de criminaliteit te zoeken . Voor de meeste gevangenen is crimineel gedrag geen doel maar een middel om uit de armoede te geraken . Armen laten vaak hun rechten niet gelden omdat ze de procedures niet kennen , ze niet nodig genoeg zijn of zelf gewone rechtshulp voor hen veel te duur is , zodat het de kans op voorarrest verhoogt en eventuele borg niet betaald kan worden . Mensen in armoede zijn vaak het slachtoffer van justitie : - ze komen er meer mee in contact en worden sneller zwaarder gestraft - het loopt vaak slechter af dan gemiddeld , staan kwetsbaar tegenover het gerechtelijk gezag en ze zijn er vaak het slachtoffer van vanwege socio-culturele, psychologische en financieele barriéres -factoren als opleidingsniveau , sociale status , gezinssituatie,...bepalen in grote mate de strafmaat. Van delinquenten afkomstig uit sociaal kwetsbare groepen veronderstelt men meer kans op recidive . De 'betere' witteboordencriminaliteit ( fraude , verduistering , oplichting , valsheid in geschrifte , politieke misdrijven , ..) wordt minder snel vervolgd. De "ordinaire "dagdagelijkse criminaliteit daarentegen gepleegd door kwetsbaren en sociaal zwakkeren wordt veel vaker vervolgd . Geld is in de gevangenis evenals in de samenleving een fel begeerd goed . Ondanks de gratis "kost en inwoning"blijft het verschil tussen rijk en arm overduidelijk . Sommigen worden gefinancierd van buitenaf , anderen werken in de gevangenis . Sommigen verkopen hun laatste bezittingen voor een appel en een ei . Wie echt niets heeft kan nog beroep doen op het steunfonds , elke 14 dagen aankoop á 5 Euro in de kantine . Tabak en televisie zijn de belangrijkste middelen om stress en verveling tegen te gaan . Telefoneren aan een tarief van 0.25 Euro per eenheid is een mogelijkheid om contact te houden met het thuisfront en de advocaat . Huren van en televisie kost ongeveer 5 Euro per week . De overbevolking is hier een voordeel , gezien slechts één toestel á 5 Euro per cel is toegestaan . Op de gevangeniskantine kunnen gedetineerden wekelijks bestellingen plaatsen . Chocolade ,sigaretten , fruit , koekjes , blikje tonijn , ...kunnen als extraatje worden aangekocht . De producten zijn doorgaans ( zelfs seizoengebonden producten ) een pak duurder dan in de buitenwereld en de aankoopprijs verschilt van gevangenis tot gevangenis . De winst wordt veelal gebruikt voor sociaal -culturele doeleinden ( al is dit niet altijd even duidelijk ) Wat men kan verdienen met gevangenisarbeid ( maximaal 450 Euro per maand ) staat niet in overeenstemming met de hoogte van de kantineprijzen . Wil je werk dan kom je op een wachtlijst . Sommige lonen zijn minder dan 1 Euro /uur. Voor het werk is over het algemeen weinig scholing nodig , vouwen van karton , sorteren van oude kledij.... Wie nog steeds denkt dat de gevangenis een paradijs is komt gauw bedrogen uit . Alles kost geld en als je geen geld hebt ben je snel aangewezen op een ander . Naast de armoede in de gevangenis heeft de opsluiting ook zware materiële gevolgen voor de gevangene en zijn familie . Stel, je verliest je uitkering of je inkomen . Nadien volgt dan nog vaak ontslag . Je gezin komt in de financiële problemen met de afbetalingen van schulden en leningen ... Voor wie arm naar de gevangenis gaat vergroot de opsluiting de kans op meer armoede en achterstelling . Maar voor iedereen creëert de gevangenisstraf uitsluiting en stigmatisering en een verhoogde kans op een leven in armoede . Voor nabestaanden van gedetineerden rest een hele aanpassing aan de nieuwe situatie . Voor sommigen is het een eerste onaangename kennismaking met een leven in armoede . Voor anderen betekent het een voortzetting van het leven . In vele gevallen verzwakken of verbreken de familiebanden . Ook dat kan leiden tot situaties van kansarme en bovendien bemoeilijkt het de reïntegratie van de gedetineerde . Een torenhoge schuldenberg , dat is waar veel gedetineerden tegenaan kijken . De normale schulden uit leningen en hypotheken worden aangevuld met gerechtskosten en betaling aan de burgerlijke partij . Voor de meesten gedetineerden is het onmogelijk tijdens hun detentie met de betaling van de burgerlijke partij te beginnen . Spaargeld hebben ze niet en het loon in de gevangenis brengt weinig op . Soms is het zo erg dat indien het maximumbedrag van 450 Euro aan afbetaling van de burgerlijke partij gespendeerd zou worden nog niet voldoende zou zijn om alleen de interesten van de vergoeding aan de burgerlijke partij te betalen ! Na de gevangenisstraf is de totale schuldenlast te hoog voor hun minimum- of vervangingsinkomen . Zelfs met loonbeslag zullen ze er nooit in slagen de schulden af te betalen . De interesten op de verontschuldigde bedragen zijn dan immers nog steeds groter dan wat ze kunnen betalen . Zo'n overmatige schuldenlast belemmert een gunstiger toekomstperspectief en verhoogt daardoor de kans op recidive . En wat dan nog te denken van Paul Marchal die gedetineerden zou willen laten betalen voor kost en inwoning ???